Objaśnienia do lekcji 6 - Czas na składnię
Część I - Zdanie pojedyńcze.
(Zbiór wiadomości objętych podstawą programową klasy IV I V)
Co to jest składnia?
Składnia to dział gramatyki zajmujący się funkcją wyrazów w zdaniu, budową i układem zdań.
- Główne części zdania to podmiot i orzeczenie . Tworzą one w zdaniu związek główny.
- Podmiot nazywa wykonawcę czynnności i jest wyrażony najczęściej rzeczownikiem w mianowniku.
- Orzeczenie nazywa czynność, którą wykonuje podmiot i jest najczęściej wyrażony czasownikiem w formie osobowej.
Ania często ogląda francuskie filmy.
Ania (kto? co?) - podmiot
ogląda (co robi?) - orzeczenie
- Drugorzędne części zdania to:
- przydawka
- dopełnienie
- okolicznik
- Przydawka określa rzeczownik. Może być wyrażana różnymi częściami mowy, np. rzeczownikiem, przymiotnikiem, liczebnikiem.
Oto kilka przykładów przydawek i pytań, na które odpowiadają:
- dobry - jaki? (przyjaciel)
- czwarty - który? (w kolejce)
- mój - czyj? (samochód)
- siedem - ile? (lat)
- ptaka - czego? (ogon)
- z drewna - z czego? (budka)
- Dopełnienie to część zdania, która określa czasownik, więc najczęściej należy do grupy orzeczenia.
Dopełnieniem jest najczęściej rzeczownik lub wyrażenie przyimkowe.
Ta część zdania odpowiada na pytania przypadków, oprócz mianownika
i wołacza.
Oto kilka przykładów dopełnień i pytań, na które odpowiadają:
- śniadanie - co? (przygotuję)
- sukience - czemu? (przygląda się)
- latarki - czego? (zapomniał)
- z Markiem- z kim? (pójdę)
- instruktora kogo? (słuchaj)
- Okolicznik określa czasownik w zdaniu, należy więc najczęściej do grupy orzeczenia i informuje o różnych cechach i okolicznościach wykonywania czynności, np.
- o sposobie - (czyta) jak? uważnie
- o miejscu - (jedzie) gdzie? do Londynu
- o czasie - (wrócę) kiedy? wieczorem
- o przyczynie -(zaniemówił) z jakiego powodu? z wrażenia