|
W A L K A P O L I T Y C Z N A I S T R U K T U R Y S P O Ł E C Z N E 1. Społeczeństwo i grupy społeczne Społeczeństwo jest zjawiskiem życia zbiorowego ludzi. Zazwyczaj było ono związane ze specyficzną nacją, specyficzną kulturą, religią, krajem... Dzieli ono te same wartości, te same zwyczaje i tradycje. Obecnie rewolucja techniczna i rozwój technologiczny, zwłaszcza w komunikacji, spowodowały, że termin społeczeństwo nabrał znacznie szerszego sensu. Możemy zatem równie dobrze mówić o społeczeństwie europejskim, społeczeństwie związanym z grupą językową, krajem, miastem itd. W przypadku mniejszych grup społecznych np. etnicznych, pracowniczych itp. spełniających kryteria wspólnoty, dla odróżnienia od społeczeństwa związanego z państwem w sensie politycznym i terytorialnym, zwykło się używać terminu społeczność. To, co spaja członków tych grup to punkty wspólnego zainteresowania, zaangażowania, oraz wszystko inne, co może łączyć ludzi w danym miejscu i sytuacji. 1.1. Rozwój społeczny Poprzez rozwój społeczny (proces progresywny) będziemy rozumieli proces wszystkich zmian społecznych poprzez które społeczeństwo/społeczność udoskonala swoje funkcjonowanie w interesie swoim i każdej należącej do niego jednostki. Procesy przeciwne do rozwoju będziemy nazywać wstecznymi (regresywnymi). Jeśli są wywoływane celowo mają one zwykle przekształcić społeczeństwa/społeczności w narzędzie realizacji celów innych niż te, które są dla niego korzystne. Procesy wsteczne istnieją niemal we wszystkich społeczeństwach i społecznościach i są typowe dla grup znajdujących się pod kontrolą. Są zjawiskami złożonymi i będą rozpatrywane oddzielnie. Rozwój społeczny jest ściśle związany z rozwojem cywilizacji i jest możliwy dzięki procesowi sukcesji społecznej, to znaczy procesowi dziedziczenia, (przekazywania), dzięki któremu każdy członek społeczeństwa może wejść w posiadanie wartości materialnych i duchowych. Wysiłek tysięcy generacji ludzkich dotyczący: ukształtowania się języka, pisma, wiedzy, wartości moralnych i artystycznych uformował znajomość świata, która jest systematycznie przekazywana jednostce począwszy od momentu jej narodzin. Bez tej spuścizny, odwiecznego przekazu, człowiek musiałby ciągle zaczynać od początku.. Rozwój kultury, cywilizacji nie byłby możliwy. Nie znaczy to, że przekazy są zawsze pozytywne. Rozwój cywilizacyjny ma charakter ewolucyjny, w którym prawa chaosu i interwencja człowieka odgrywają znaczącą rolę. Pozostaje pytaniem czy kierunek rozwoju społecznego jest prawidłowy i czy można i trzeba interweniować. Zdania są tutaj podzielone, jednakże zdaniem autora pozostawienie tego przypadkowi i naturalnym mechanizmom korekcyjnym może nas zbyt drogo kosztować. 1.2. Walka polityczna i struktury społeczne Walka polityczna jest walką o władzę i kontrolę nad ludźmi w skali państwowej i międzypaństwowej. Jeśli zjawiska dotyczą np. rodziny, zakładu pracy, grup religijnych,lub występują globalnie mówimy o walce o dominację, władzę i kontrolę. Mechanizmy, zjawiska i stosowane środki występujące w tych przypadkach niewiele się różnią. Istotne jest kto prowadzi walkę, co jest areną walki, jak i w czyim interesie jest prowadzona i jakie mogą być skutki. Analiza wszystkich wymienionych przypadków przekracza ramy tej pracy. Ograniczymy się zatem głównie do społeczeństwa związanego znaczeniowo z państwowością rozumiejąc, że przedstawiona analiza ma zastosowanie także w pozostałych przypadkach. Społeczeństwo zmienia się adekwatnie do zmian środowiska w którym się znajduje. Przekłada to się na zmiany struktury i relacji wewnętrznych. Zmiany te powinny pozwolić na lepsze dostosowanie się do nowych warunków wewnętrznych i zewnętrznych. - Konfrontacje idei, zmiany ideologiczne i zmiany warunków powodują przekształcanie się struktur społecznych. W zależności od struktury społecznej, historii społecznej i politycznej, zmiany społeczne mogą odbywać się w sposób bardziej lub mniej demokratyczny czy rewolucyjny. Będą one różne w społeczeństwach monokulturowych, a inne w społeczeństwach wielokulturowych, utworzonych sztucznie lub siłą, itp. Te ewolucyjne zmiany odzwierciedlają często wewnętrzną walkę polityczną, która może mieć charakter progresywny lub regresywny, a zatem może być konstruktywna lub destrukcyjna w zależności w jaki sposób i w czyim interesie przebiega. W społeczeństwie wieloreligijnym, walka polityczna może przyjąć formę walki religijnej. Bywa ona także często zasłonką kryjącą problemy całkowicie innej natury. Społeczeństwa wielokulturowe, wieloreligijne i wielorasowe są nietypowe gdyż ich ukonstytuowanie się mogło być sztuczne. Na początku było ono tworzone w wyniku podbojów, obecnie jest wynikiem migracji politycznej, ekonomicznej itd. Niewiele jest krajów umiejących skutecznie zintegrować różne podgrupy społeczne w jedno monolityczne sprawnie funkcjonujące społeczeństwo. 1.3. Walka polityczna, a władza Walka polityczna jest zawsze związana z władzą, która jest niezbędna do dokonywania zmian. Fenomen władzy wiąże się z wieloma rodzajami walk politycznych. Przykłady to walka konkurencyjna, wyzwoleńcza, walka o obalenie reżimu itp. Walki polityczne mogą być prowadzone zarówno przy relatywnej równowadze sił, jak również przy kompletnym braku takiej równowagi. Ten ostatni przypadek należałoby nazwać nie walką lecz raczej wyniszczaniem społeczeństwa czy narodu. Tego typu przypadki jakie władza stosuje wobec społeczeństwa czy jego grup mogą być specyficzną profilaktyką, mającą zapobiec powstaniu sił samoobrony i tym samym pomóc zachować istniejący status polityczny. 2. Społeczeństwo i demokracja Demokracja - to rządy ludu (w sensie populacji). Demokracja reprezentatywna - społeczeństwo wybiera swoich reprezentantów do władz. Zasadą demokracji jest forma organizacyjna kraju, w którym społeczeństwo poprzez swoich reprezentantów i dzięki istnieniu instytucji demokratycznych zarządza krajem zgodnie ze swoją wolą. Demokracja opiera się o zasadę równości każdego obywatela, oraz o zasadę większości, która to decyduje co jest dobre , a co złe dla społeczeństwa. Czy demokracja gwarantuje rozwój progresywny? - Tak , ale jedynie przy następujących warunkach:
Ad b. W uzupełnieniu, za społeczeństwo normalne będziemy uważać takie, gdzie:
Ad c. Społeczeństwo (populacja) powinna być światła, to znaczy wykształcona, aby mogła rozumieć co jest dla niej dobre i poinformowana, aby mogła podjąć właściwe decyzje w swoim interesie. Ad d. Prawdziwość informacji jest elementem niezwykle ważnym dla społeczeństwa. informacja nieprawdziwa może spowodować skutki negatywne i efekty nieprzewidywalne o dużym zasięgu, łącznie z totalną destrukcją społeczną. 3. Społeczeństwo jako system 3.1. Funkcjonowanie systemów społecznych Społeczeństwo jest systemem zorganizowanym. Może być ono sterowane, samosterowane, lub autonomiczne. system sterowany - społeczeństwo znajdujące się pod okupacją lub w stanie kolonizacji politycznej lub ekonomicznej. Społeczeństwo takie jest sterowane zgodnie z interesem kolonizatora czy okupanta, który stosując bodźce psychiczne i ekonomiczne wymusza odpowiednie korzystne dla siebie działania. Instytucje demokratyczne nie są tworzone lub są pod całkowitą kontrolą. Informacja nie jest gromadzona i przetwarzana w interesie społecznym. W skrajnych przypadkach dochodzi do gospodarki rabunkowej, wyniszczenia środowiska naskutek rabunku bogactw naturalnych, a także wyniszczenia potencjału biologicznego populacji. system samosterujący - społeczeństwo w stanie zależności. Posiada swoje instytucje i organizacje ekonomiczne. Jest ono jednak uzależnione np. od byłego kolonizatora w sposób, który determinuje działania w kierunku realizowania interesów tego ostatniego. Były kolonizator pozostawia, z reguły, za sobą sieć struktur pozwalających mu na taką kontrolę. system autonomiczny - suwerenne państwo. To prawda, że jego funkcjonowanie znajduje się także pod wpływem czynników i nacisków zewnętrznych, ale rządzi się ono we własnym interesie. W państwie takim istnieje cała gama rozmaitych instytucji demokratycznych na czele z ekipą rządzącą, która spełnia rolę regulatora procesu homeostazy socjoekonomicznej, to znaczy równowagi, w sensie dobrobytu , funkcjonowania państwa i jego rozwoju. Celem procesu wyzwolenia jest utworzenie formalnych instytucji legislacyjnych i prawnych funkcjonujących w interesie państwa jako systemu autonomicznego. W szczególności zaś, Mechanizmy homeostatyczne istnieją także w systemach nieautonomicznych. Są one nieinstytucjonalne i nieformalne, działają bez poparcia odpowiednich norm i instytucji oficjalnych lub wręcz wbrew nim. Walka o autonomię zaczyna się zwykle poprzez tworzenie instytucji i organizacji nieformalnych kierujących społeczeństwem lekceważąc władzę oficjalną. W krajach bardziej demokratycznych może to być zwykła polityczna walka konkurencyjna pomiędzy legalnymi ugrupowaniami. Walka ta nie kończy się z chwilą uzyskania suwerenności lecz jest dalej kontynuowana. Wymaga bowiem usunięcia bądź uniemożliwienia powstania obcych agentur mogących w przyszłości wywierać wpływ na politykę w interesie pozaspołecznym, lub pozapaństwowym. Nowopowstające państwo jest łakomym kąskiem nie tylko dla byłego okupanta, ale także dla innych zewnętrznych struktur państwowych i korporacyjnych, które zechcą wykorzystać sytuację dla zdobycia i zagnieżdżenia tam swoich wpływów. Jeśli to się stanie, państwo nie będzie mogło stać się systemem autonomicznym i będzie funkcjonować w interesie innym niż własny. (sprzecznym z jego założeniami) 3.2 Systemy społeczne, a interes społeczny Fakt funkcjonowania państwa w interesie społecznym, lub nie, stanowi najważniejszą podstawę każdej analizy socjologicznej. Ważne jest zrozumienie zjawiska, że zachowanie normalne społeczeństwa nie jest prostą sumą normalnych zachowań jego członków. Ci ostatni, w każdej sytuacji będą starali się optymalizować swoje zachowania zgodnie ze swoimi interesami i aktualnymi warunkami. Dzieje się to często przy braku społecznych mechanizmów korygujących te zachowania, co powoduje, że działalność poszczególnych członków i całych grup społecznych staje się często szkodliwa dla państwa i społeczeństwa. Sytuacja konfliktu interesów jest typowa w warunkach procesu adaptacji regresywnej. Proces taki występuje w społeczeństwach uformowanych sztucznie lub będących w sytuacji przymusowej spowodowanej czynnikami zewnętrznymi, ekonomicznymi lub politycznymi albo czynnikami wewnętrznymi w przypadku wyemancypowania się elit władzy. Tworzenie społeczeństw sztucznych, często jest oparte na ideologii kosmopolitycznej. Ideologia ta może być niebezpieczna, jeśli jest używana w opozycji do wartości tradycyjnych jak np. patriotyzm. Używana w takich celach propaganda przedstawia schemat: patriotyzm = naród = nacjonalizm = szowinizm. O ile ideologia kosmopolityczna ma wprowadzać elementy pozytywne, to musi się ona opierać się na wartościach ogólnoludzkich i szanować różnice kulturowe. 4. Normy społeczne i ich role Proces przystosowania ludzi do wymagań stawianych przez społeczność polega na wprowadzeniu norm zachowań. Normy te, reguły zachowań, dotyczą zwykle wszystkich aspektów życia. System norm zawiera więc hierarchię wartości, obyczaje, kod moralny, jak również reguły prawne i obowiązki społeczne. Reguluje on zarówno zachowanie jednostek jak i grup. W społeczeństwach rozwijających się w sposób normalny, normy społeczne są tworzone w taki sposób aby ich obecność była korzystna dla społeczeństwa. Powinny one zapewniać równowagę funkcjonalną społeczeństwa znajdującego się w zmieniających się warunkach i będącego pod presją czynników zewnętrznych i wewnętrznych. W zależności od zagadnień, którymi się zajmują, normy można podzielić na kilka kategorii: 4.1. Normy poznawcze - właściwe, estetyczne, informacyjne Regulują zachowania ludzi w procesach poznawczych. Ich sferą działania jest nauka, sztuka, niektóre instytucje administracyjne i sfera pozyskiwania, transformacji i produkcji informacji. Dzielą się one na właściwe, informacyjne i estetyczne.
Przez wprowadzenie fałszywej informacji prawidłowy rozwój norm poznawczych może być łatwo zakłócony, lub celowo skierowany na fałszywe tory. Wiele poznawczych właściwych powstaje w systemie nauki , edukacji, administracji i systemie prawnym. Normy poznawcze estetyczne mają bliski związek z ludzkimi emocjami, charakter tych norm i ich percepcja są względne, subiektywne, wynikające z braku kryteriów absolutnych. Ich oddziaływanie na inne normy jest jednak bardzo silne i mogą być one użyte do kontroli procesów tworzenia innych norm lub prowokowania określonych reakcji społecznych. Przykładem jest odwieczne oddziaływanie sztuki na życie człowieka. Wielcy artyści byli zawsze propagatorami określonych wartości i idei oraz norm etycznych. Pomiędzy rozmaitymi formami oddziaływania, sugestia wizualna była zawsze środkiem najskuteczniejszym. Technika kinematograficzna potrafi zmieniać obrazy i manipulować nimi w sposób obojętny, negatywny lub pozytywny. Jest ona także w stanie przedstawić wyimaginowaną rzeczywistość w formie percepcji świata rzeczywistego. Ten sztuczny świat może kształtować, zwłaszcza u dzieci powstawanie nieprawidłowych norm poznawczych, etycznych, moralnych itd. prowadząc do powstawania zachowań i reakcji całkowicie niewłaściwych i trudnych do skorygowania. W ślad za gwałtownym rozwojem środków komunikacji rola norm estetycznych ciągle rośnie. Coraz częściej człowiek otrzymuje informację za pośrednictwem narzędzi informatycznych, telemedialnych itp. Nasze dzieci już od wielu lat żyją w sztucznym świecie gier komputerowych, czerpiąc z nich wzory zachowań. Wraz z rozwojem urządzeń rzeczywistości wirtualnej już wkrótce społeczeństwo może zostać popchnięte na drogę samodestrukcji lub korzystnego rozwoju , zależnie od norm jakie zostaną stworzone dzięki tym nowym środkom. 4.2. Normy konstytutywne - ideologiczne, prawne, etyczne Normy konstytutywne determinują fundamentalne reguły funkcjonowania społeczeństwa. Precyzują one wzajemne relacje między poszczególnymi elementami i strukturami wewnętrznymi systemu. Normy te determinują także zachowanie się społeczeństwa jako jedności. Dzielimy je na ideologiczne, prawne i etyczne.
4.3. Normy witalne Normy witalne dotyczą aktywności społecznej związanej z zachowaniem bytu członków społeczeństwa. Determinują one co jest zdrowe i niezdrowe, szkodliwe i nieszkodliwe, dla ludzi z punktu widzenia ich kondycji psychofizycznej i fizjologicznej. Precyzują metody ochrony zdrowia, zachowania bezpieczeństwa, warunków reprodukcji i przetrwania. Regulują one działanie służby zdrowia, służb bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego (siły zbrojne). 4.4. Normy ekonomiczne Związane są z działalnością ekonomiczną społeczeństwa. Regulują one procesy transformacji energii i materii. Waloryzują one to co jest korzystne i niekorzystne dla społeczeństwa z punktu widzenia działalności ekonomicznej. Są one konsekwencją konieczności zapewnienia istnienia środków pozwalających społeczeństwu zaspokoić wszelkie potrzeby swoich członków. Normy ekonomiczne determinują rozwój kraju, regulują sposoby pozyskiwania środków (podatki) i ich redystrybucji, metody akumulacji i tworzenia kapitału, oraz rozdziału dóbr społecznych. Powinny one stwarzać warunki rozwoju gospodarczego, sprzyjające przedsiębiorczości i rozwojowi inicjatyw. 4.5. Normy decyzyjne Są to normy regulujące, zachodzące w każdym społeczeństwie, procesy decyzyjne i ustalające odpowiednie temu autorytety. Precyzują one kto, kiedy, jak i w jakim zakresie powinien podejmować decyzje. Są normami wrażliwymi, ponieważ zakłócenia powstałe w procesach decyzyjnych np. legislacyjnych mogą wywołać skutki całkowicie sprzeczne z intencjami w jakich te normy miały być tworzone. 5. Tworzenie, generowanie, ewolucja i rejestracja norm społecznych 5.1. Instytucjonalne generowanie norm społecznych - instytucje naukowe - instytucje administracyjne - media Tworzenie norm w społeczeństwie jest wynikiem wzajemnego oddziaływania na siebie jego członków. Wymiana informacji, doświadczeń i opinii, obiektywizacja zachodząca dzięki konfrontacji poglądów i sukcesja społeczna, wszystkie te elementy odgrywają znaczącą rolę w procesie powstawania norm. W prymitywnych społeczeństwach interpretacja świata i obecnych w nim zjawisk była oddawana często w gestię wybranym autorytetom. Społeczeństwa współczesne, ze względu na złożoność wszystkich otaczających nas zjawisk, są zmuszone do tworzenia specjalnych instytucji specjalizujących się i zajmujących się poszczególnymi zagadnieniami. Instytucje te reprezentują oficjalnie uznane autorytety i stają się głównymi generatorami (twórcami) norm społecznych. Można wyróżnić trzy typy instytucji odpowiedzialnych za tworzenie norm:
W procesach adaptacji regresywnej, które zachodzą w społeczeństwach bez autonomii, instytucje te są ograniczone lub zajmują się sprawami bez większego znaczenia. Często stosują niewłaściwe metody uzyskując całkowicie fałszywe konkluzje. Instytucje administracyjne w procesie regresywnym zaczynają się kręcić w sferze fikcji, a media głoszą informacje sprzeczne z doświadczeniami społeczeństwa, ale za to zgodne z tymi fikcjami. Często pozostawia się dużo miejsca dla aktywności pseudonaukowej pozostawiając dużo pola działania dla wszelkiego typu szarlatanerii. Ta ostatnia ma za zadanie pokazać bezradność człowieka w konfrontacji z siłami przeznaczenia i niemożliwość zmian. Wszystkie te działania mają za zadanie stworzenie odpowiedniej atmosfery dla procesu regresywnego, atmosfery niemocy, bezradności i biernego poddania się. 5.2. Ewolucja norm społecznych - elastyczność społeczna i bezwładność instytucjonalna Normy społeczne stanowią zwarty system wzajemnych relacji. Normalnie są one formowane w celu skonstruowania systemu całkowicie harmonijnego. To harmonijne działanie jest uzyskiwane dzięki wzajemnym wpływom jednych norm na drugie i naturalnej tendencji do eliminowania niezgodności. System norm społecznych zapewnia równowagę funkcjonalną społeczeństwa i jego rozwój w zakresie doskonalenia struktur. Społeczeństwo może zatem dobrze funkcjonować w środowisku zewnętrznym i wewnętrznym. Jest oczywiste, że w wyniku zmian w tych środowiskach struktura i normy społeczne muszą się do nich przystosować. Zmiany polegać mogą na powstawaniu nowych norm lub modyfikację istniejących. Mogą one być łatwe w sytuacji "zapisu" ich w świadomości jednostki, lub trudne i bardzo trudne w sytuacji norm instytucjonalizowanych. Przykładowo normy stworzone w celu kontrolowania społeczeństwa pozostawają niezmienione dzięki posiadaniu władzy przez tych, którzy czerpią zyski z istnienia tych norm. System norm, który stał się sztywny, opiera się zmianom i jest raczej gotowy siłą zmieniać lub fałszować rzeczywistość niż poddać się koniecznym zmianom. Zmiana i tworzenie nowych bardziej adekwatnych norm staje się zatem niemożliwa. Prezerwacja (zachowanie) statu quo staje się celem numer jeden. 5.3. Normotyp dziedziczny Niektóre normy pozostają niezmienne z pokolenia na pokolenie. Są one wyryte w świadomości ludzkiej dzięki wspomaganiu przez autorytet instytucjonalny lub przez inne zjawiska takie jak tradycje, zwyczaje, itp. W tej sytuacji mówimy o normotypie dziedzicznym reprezentowanym przez społeczeństwo, grupę etniczną lub religijną. Zbiór wszystkich norm w społeczeństwie nazywamy normotypem cywilizacyjnym. W społeczeństwach multietnicznych lub multireligijnych następuje proces wzajemnego ścierania się normotypów cywilizacyjnych, a wytworzenie spójnego systemu jest trudne. Zagadnieniami tymi nie będziemy się tutaj zajmować. Następna strona |